Rosnąca częstość występowania nadwagi i otyłości, ma istotny wpływ na występowanie wielu chorób związanych z otyłością, wskazuje, że jest to poważny problem zdrowotny i społeczny. Profilaktyka i interwencje edukacyjne powinny modyfikować styl życia i czynniki środowiskowe, tak by skutecznie zapobiegać rozwojowi otyłości.
Psychologiczne sposoby redukcji nadwagi- modyfikacja zachowań
Model racjonalny zakłada, że zachowanie człowieka, jako istoty racjonalnej, jest wynikiem logicznego myślenia. Zatem punktem wyjścia jest więc dostarczenie osobie wiedzy o zagrożeniach i zachowaniach zwiększających ryzyko zachorowania. Należy również wskazać na zachowania prozdrowotne. Interwencyjne programy redukcji nadwagi, oparte na modelu racjonalnym zakładają konieczność przekazania jednostce informacji o odżywianiu, ćwiczeniach oraz poziomie dostarczanej i wydatkowanej energii. Obejmują one głównie diety i wiadomości o odżywianiu. Jednakże efektywność takiego podejścia jest niska, gdyż jednostka nie posiada zdolności do określania czy wyboru informacji najbardziej pożądanych. Zatem podejście to nie jest efektywną metodą zmiany zachowań.
Model społecznego uczenia się, zakłada, że jednostka angażuje się w zachowania szkodliwe dla zdrowia, ponieważ nauczyła się, że są one akceptowanym sposobem radzenia sobie w sytuacjach trudnych lub też formą gratyfikacji społecznej. Niepożądanych zachowań uczymy się głównie poprzez naśladowanie dorosłych czy też rówieśników. Raz wyuczone zachowanie staje się integralną częścią repertuaru zachowań jednostki, głównie dlatego, że jest podtrzymywane przez wzmocnienia społeczne.
Interwencje oparte na modelu społecznego uczenia koncentrują się bezpośrednio na zachowaniu. Aby zmienić zachowanie należy wyeliminować wzmocnienie wiążące się z niepożądanym zachowaniem, wprowadzić nowe pożądane zachowanie i powiązać z nowym wzmocnieniem. Teoria społecznego uczenia zakłada, że otyłość jest wynikiem uczenia się nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Interwencja powinna być skierowana na wyeliminowaniu starych i nauczenia się nowych nawyków. W uczeniu się nowych zachowań żywieniowych należy przyswoić sobie wiedzę o odżywianiu i wydatkowaniu energii, a także umiejętności, które pomagają jednostce w kontrolowaniu oddziaływań środowiskowych. W szczególności chodzi o dokładne obserwowanie własnego sposobu odżywiania się i kontrolowanie masy ciała, analizowanie sposobów radzenia sobie z sytuacjami wzbudzającymi potrzebę jedzenia, a także podstawowych sposobów nagradzania się.
Modyfikacja zachowań związanych z odżywianiem jest obiecującą alternatywą wobec różnych diet i stała się w ostatnich latach ważnym elementem kontroli masy ciała. W badaniach Weiss wykazano, że programie, w którym stosowano modyfikację zachowań, uzyskano lepsze rezultaty w redukcji masy ciała, niż w przypadku stosowania konwencjonalnej diety. Różnica między grupą poddaną programowi a grupą kontrolną wynosiła od 4,4 kg do 9,2 kg ( od 4,6% do 16,4%).
Przeprowadzone badania dowodzą, że modyfikacja zachowań chroni także przed ponownym przybieraniem na wadze.
Podejście poznawczo-behawioralne skupia się na systemach przekonań i oczekiwaniach oraz ich wpływie na emocje i zachowanie się jednostki. Główne założenie teorii poznawczo-behawioralnej zakłada, że dzięki zmianie sposobu myślenia jednostka może zmienić swój system wartości, a to z kolei powoduje zmianę zachowania. Największe sukcesy w redukcji nadwagi, zdaniem Bishopa obejmuje szereg technik, będących najczęściej połączeniem warunkowania i poznawczej restrukturyzacji, w których jednostka uczy się kontrolować autodestrukcyjne myśli związane z jedzeniem.
Pierwszym krokiem, na który kładzie się nacisk w programach opartych na założeniach poznawczo-behawioralnych, jest zaangażowanie pacjenta w kontrolowanie własnych zachowań związanych z jedzeniem, monitorowanie okoliczności, czy sytuacji związanych z jedzeniem. Dopiero później uczy się pacjenta technik samokontroli, pozwalających na zmianie nawyków związanych z jedzeniem oraz systemu wzmocnień. Wiele osób poddających się programom redukcji masy ciała, często formułuje nierealistyczne oczekiwania i wierzy, że można szybko i „bezboleśnie zrzucić” nadmiar kilogramów. W przypadku niepowodzeń pojawiają się autodestrukcyjne myśli np. „ nigdy nie schudnę”, co może powodować efekt odwrotny czyli tycie.
W porównaniu z innymi programami pacjenci uczestniczący w programie opartym na założeniach poznawczo-behawioralnych szybciej redukowali masę ciała a efekty utrzymywały się na dłużej.
By zwiększyć prawdopodobieństwo sukcesu w procesie redukcji nadmiernej masy ciała należy nie tylko nauczyć się samokontroli, odpowiedzialności, wytrwałości ale także wierzyć w osiągnięcie sukcesu. Optymistyczne oczekiwania wobec własnych działań i wiara we własne możliwości sprzyjają osiągnięciu celów a badania Scheiera i Carvera pokazały, że oczekiwania dotyczące sukcesu pozwalają jednostce zachować dobre samopoczucie w obliczu różnych sytuacji stresowych. Osoby z wysokim poczuciem własnej wartości, wysokim natężeniem optymizmu w większym stopniu w procesie radzenia sobie ze stresem korzystają z aktywnych strategii, a w sytuacji trudnych rzadziej radzą sobie ze stresem poprzez korzystanie z strategii ucieczkowych ( w tym ucieczka w jedzenie).
Istotną rolę w procesie redukcji nadmiernej masy ciała pełni poczucie kontroli osobistej, które może wpływać zarówno na przestrzeganie diety, jak i sprzyjać lepszemu radzeniu sobie ze stresem.
