Starzenie się organizmu jest ciągłym, nieuniknionym i całkowicie naturalnym procesem, zarówno pod względem biologicznym, jak i psychicznym, który określanym jako zespół postępujących w czasie zmian powodujących utratę wewnętrznej równowagi ustroju tj. zmniejszenie biologicznej aktywności komórek, spowolnienie procesów regeneracyjnych w organizmie, obniżenie zarówno odporności, reakcji na stres środowiskowy, jak również właściwości adaptacyjnych znajdujących się pod kontrolą czynników genetycznych.
Procesowi starzenia się podlega cały organizm powodując upośledzenie funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększając podatność na choroby, a ostatecznie prowadzi do śmierci. Niestety procesu starzenie nie da się powstrzymać, ani odwrócić, dlatego tak istotne jest skupinie się na działaniach prewencyjnych mających na celu jego opóźnienie.
Definiując pojęcie starzenia się warto zwrócić uwagę na podział wieku proponowany przez Światową Organizację Zdrowia WHO:
45-59 lat – człowiek w średnim wieku, 60-74 lat – człowiek w wieku „starszym” – wczesna starość
75-89 lat – człowiek „stary” – późna starość
90 i więcej – człowiek „bardzo stary, sędziwy”
Obecnie statystyczna długość życia ulega wydłużenia. W epoce kamienia stanowił 18-20 lat, w rzadkich przypadkach 35-40 lat. Średnia długość życia w starożytności to 22 lata, a w wiekach średnich 33 lata. W I połowie XIX wieku to 49,5 roku. Szacuje się, 35% populacji do roku 2020 będzie miała ponad 60 lat.
STARZENIE SIĘ
Proces starzenia się nadal pozostaje częściowo niewyjaśniony i składa się z 2 niezależnych procesów, które przebiegają dwutorowo tj: starzenia zewnątrzpochodnego indukowanego wpływem czynników zewnętrznych oraz starzenia wewnątrzpochodnego inaczej zwanego fizjologicznym.
Starzenie zewnątrzpochodne jest procesem powstającym pod wpływem czynników zewnętrznych tj. palenie tytoniu, używki – alkohol i narkotyki, nieprawidłowo zbilansowana dieta, niehigieniczny tryb życia, toksyny, zanieczyszczenie środowiska, nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, które często nazywane jest fotostarzeniem i jest jedną z głównych przyczyn starzenia się skóry. Zmiany powstające w wyniku działania na skórę promieni UVB widoczne są głównie w obrębie naskórka. Natomiast promieniowanie UVA penetruje głębiej i swój negatywny wpływ wywiera przede wszystkim na skórę właściwą (1)
Proces wewnątrzpochodny określany jest mianem starzenia się właściwego tzw. fizjologicznego, które jest uwarunkowane genetycznie i hormonalnie oraz jest naturalne dla każdego organizmu. Wyróżnia się 2 główne teorie odnoszące się do mechanizmów starzenia się wewnątrzpochodnego: teorię deterministyczną i stochastyczną.
TEORIA DETERMINISTYCZNA
Teoria deterministyczna inaczej zwana teorią zaprogramowania mówi, że życie komórki lub organizmu uwarunkowane jest na poziomie genowym. Teoria ta rozróżnia 3 klasy genów, które nazywane są wspólnie gerontogenami odpowiadającymi za proces starzenia się zarówno całego organizmu, jak i starzenie się na poziomie molekularnym i komórkowym. Do 1 klasy gerontogenów zalicza się geny uczestniczące w naprawie mteriału geetycznego DNA. Klasę 2 tworzą odpowiadające za zarządzanie energią tj. enzymy syntezujące ATP, geny regulujące wydzielanie insuliny i hormonu wzrostu, natomiast do3 klasy zalicza się geny tzw. „zegarków molekularnych” kontrolujące podziały komórkowe tj. telomerazy.
Obecnie uważa się, że za starzenie fizjologiczne na poziomie komórkowym odpowiedzialne są telomery, czyli nie kodujące powtarzające się motywy nukleotydowe, które chronią zakończania prawidłowych chromosomów przed degradacją i fuzją, co zapewnia utrzymanie stabilności genomu. (2)
Telomery pełnią wiele istotnych funkcji tj.: ochrona chromosomu przed rekombinacją, zapobieganie powstawania chromosomów dicentyrycznych, umożliwienie rozpoznania prawidłowych i uszkodzonych zakończeń chromosomów przez systemy naprawcze, zapewnienie przestrzennej organizacji jądra komórkowego, jak również regulacji ekspresji genów zlokalizowanych w pobliżu telomerów oraz translokacji, amplifikacji i delecji materiału genetycznego. Skracanie sekwencji telomerowej jest procesem nieodwracalnym, który zachodzi w wyniku podziałów komórki oraz replikacji DNA dochodzi wówczas do skracania długości telomerów i aktywacji procesów starzenia się komórki.
Telomeraza jest enzymem odpowiedzialnym za długość telomerów, mającym na celu stabilizację lub wydłużenie telomerów. Istotny jest fakt, że zarówno długość telomerów, jak i aktywność telomerazy mają istotne znaczenie w przypadku chorób tj. otyłość, cukrzyca, miażdżyca, choroby układu krążenia, depresje, nowotwory. W oparciu o przeprowadzone badania wysnuto wniosek, że naturalne, progresywne skracanie telomerów może być jednym z pierwotnych, komórkowych mechanizmów starzenie się. Ponadto, telomery i inne komponenty komórkowe podlegają niszczącemu oddziaływaniu stresu oksydacyjnego, który jest rezultatem aerobowego metabolizmu komórkowego, a to również prowadzi do starzenia się właściwego komórek (3)
TEORIA STOCHASTYCZNA
Teoria stochastyczna jest drugą podstawową teorią tłumaczącą proces starzenia się organizmu. Denham Herman będący autorem teorii wolnych rodników w 1950 roku postawił tezę, że – proces starzenia się jest wynikiem nagromadzenia w komórce produktów stresu oksydacyjnego (4) Stresem oksydacyjnym określa się zjawisko zachwiania równowagi potencjału redox, czyli zachwiania równowagi pomiędzy reaktywnymi formami tlenu -RFT, a ich unieczynnieniem oraz nadmierne nagromadzenie reaktywnych wolnych rodników np. w wyniku nadmiernego, długotrwałego stresu emocjonalnego, ekspozycji na substancje chemiczne – toksyny, pestycydy, zanieczyszczenia, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, radiacja itp. Obecnie uważa się, że stres oksydacyjny przyczynia się do zachorowań m.in. na choroby nowotworowe, miażdżycę, cukrzycę, schorzenia reumatoidalne, Parkinsona, Alzheimera.
Mechanizmem starzenia się w teorii stochastycznej jest kumulacja wolnych rodników tlenowych-ROS, które uszkadzają m.in. nić DNA, białka oraz inne struktury powodując w ten sposób śmierć komórki. Wolnymi rodnikami określa się atomy lub grupy atomów mające na swoim ostatnim orbitalu jeden lub kilka wolnych/niesparowanych elektronów dążących do uzupełnienia brakującego elektronu. Wyróżnia się następujące wolne rodniki tlenowe: aninonorodnik ponadtlenkowy, tlen singletowy, nadtlenek wodoru, tlenek azotu, rodnik hydroksylowy, rodnik wodoronadtlenkowy. Wolne rodniki w warunkach fizjologicznych biorą udział m.in. w procesie wytwarzania energii-ATP, chronią przed zakażeniami patogenami, uczestniczą w syntezie hormonów. Natomiast wolne rodniki powstające pod wpływem czynników środowiskowych tj. stres, promieniowanie UV, dym tytoniowy, substancje toksyczne mogą wnikać, a następnie wywierać szkodliwy wpływ na komórki poprzez uszkodzenie DNA, białek i innych makrocząsteczek, a tym samym przyczyniać do starzenia się.
Naturalnymi mechanizmami chroniącym każdą komórkę przed destrukcyjnym wpływem wolnych rodników są enzymy tj. dysmutaza ponadtlenkowa, peroksydaza glutationowa, katalaza oraz przeciwutleniacze tzw. antyutleniacze wykazujące unikalną zdolność do oddawania elektronu wolnemu rodnikowi.
ANTYOKSYDANTY
Antyoksydanty czyli przeciwutleniacze są grupą związków, która ma na celu hamowanie utleniania wyłowanego przez wolne rodniki. Do pewnego stopnia organizm potrafi bronić się przed wolnymi rodnikami poprzez wychwytywanie ich, a następnie neutralizację. Substancje pełniące tę rolę określa się mianem „wymiataczy” są to m.in.: obecne we krwi enzymy i składniki odżywcze tj.: składniki mineralne enzymów – żelazo, selen, miedź, witaminy A, C i E, substancje roślinne – karoteny, flawonoidy, ksantofile i polifenole, czynniki enzymatyczne, glutation, melatonina czy cysteina.
Obronę antyoksydacyjną dzieli się na 3 stopnie.
I stopień obrony antyoksydacyjnej – polega na niedopuszczeniu do powstania wolnych rodników tlenowych oraz ich reakcji ze związkami biologicznie czynnymi. Odpowiadają za to enzymy antyoksydacyjne oraz białka wiążące jony pierwiastków.
II stopień obrony antyoksydacyjnej – wymiatacze reaktywnych form tlenu – związki te przerywają łańcuchowe reakcje wolnorodnikowe, a także nierodnikowe reakcje utleniania. Wyróżniamy m.in.. W środowisku wodnym – wit. C, kwas moczowy, glutation, w środowisku lipofilnym – wit. E, karetonoidy oraz ubihydrochinon.
III stopień obrony antyoksydacyjnej – usuwanie skutków reakcji reaktywnych form tlenu z biomolekułami, które polega na odtwarzaniu prawidłowej struktury uszkodzonych cząstekczek m.in.. przez enzymy naprawiające uszkodzone DNA
Badania wskazujących związek pomiędzy starzeniem się organizmu a dietą oraz istotne znaczenie poszczególnych składników diety w celu prewencji starzenia się skóry. Na przestrzeni lat powstał termin „diety anty-aging”, która ma na celu spowalniać tempo postępowania procesu starzenia się. Ponadto kładzie się duży nacisk na podaż antyoksydantów do których należą m.in.. witamina C, witamina E, witamina D, karetonoidy, polifenole, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT, koenzym Q10.
WITAMINA C – KWAS L-ASKROBINOWY
Witamina C to rozpuszczalna w wodzie, pochodna węglowodanów witamina wykazująca silne działanie przeciwutleniające biorąca udział w wielu procesach biochemicznych organizmu tj. utrzymanie w komórkach odpowiedniego potencjału oksydacyjnego oraz neutralizowanie reaktywnych form tlenu i azotu, dzięki temu chroni makrocząsteczki komórki przed powstaniem uszkodzeń oksydacyjnych. Ponadto witamina C jest niezbędna do syntezy kolagenu, który jest podstawową substancją tkanki łącznej substancji macierzystych chrząstek, kości, zębiny oraz substancji uszczelniającej śródbłonek naczyń krwionośnych. Uczestniczy w procesie dojrzewania i regeneracji tkanki łącznej, ponadto zwiększa gęstość i elastyczność skóry właściwej. Istotnym faktem, jest że organizm ludzki nie jest w stanie sam syntetyzować witaminy C i musi być ona dostarczana z pożywienia. Źródłami witaminy C są produkty roślinne, w produktach roślinnych występuje w znikomych ilościach. Najwięcej witaminy C zawierają owoce dzikiej róży, jagodowe, cytrusowe, a także zielona pietruszka, warzywa kapustne, papryka, pomidory, ziemniaki, chrzan. Należy pamiętać, że nadmierne spożywanie witaminy C sprzyja powstaniu kamicy nerkowej oraz może wywoływać zaburzenia w przewodzie pokarmowym, natomiast niedobór witaminy C objawia się szybkim męczeniem się, brakiem łaknienia, bólem stawowo-mięśniowym, zaczerwienieniem i krwawieniem dziąseł. Brak witaminy C może prowadzić do szkorbutu, a awitaminoza prowadzi do niedokrwistości i osłabienia odporności organizmu.
WITAMINA E
Witamina E to grupa 8 związków – 4 tokoferole i 4 tokotrienole. W organizmie człowieka największą rolę odgrywa alfa- tokoferol – silną aktywność biologiczną. Witamina E, C i beta-karotenem pełnią rolę biologicznego przeciwutleniacza – ochrona przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i nadtlenków lipidów. Ponadto witamina E zapobiega chorobom degradacyjnym tj. miażdżyca, choroba nowotworowa oraz procesom starzenia się komórek, hamuje hemolizę czerwonych krwinek. Witamina E wraz z selenem zapobiega stłuszczeniu wątroby oraz wpływa na czynność gruczołów wewnętrznego wydzielania oraz uczestniczy w procesach rozrodczych tj. przeciwdziała bezpłodności. Niedobór witaminy E wywołuje zmiany zwyrodnieniowe w przednim płacie przysadki mózgowej, zmniejsza wydzielanie hormonu gonadotropowego: u mężczyzn – zwyrodnienie plemników, a u kobiet – zaburzenia w czasie ciąży, obumierania płodu, poronienia. Źródłami witaminy E w diecie roślinnej są oleje roślinne – zwłaszcza słonecznikowy, nasiona pszenicy – kiełki i zarodki, produkty zbożowe gruboziarniste, warzywa liściaste – zielona pietruszka, szpinak, sałata, kukurydza, orzechy. Witamina E jest lepiej przyswajalna w formie naturalnej niż w formie syntetycznej.
WITAMINA D
Witamin D to trzy związki należące do steroidów wykazujące właściwości przeciwkrzywicze: cholekalcyferol czyli witamina D3 oraz ergokalcyferol czyli witamina D2 oraz 25-hydroksycholekalcyferol. Synteza witaminy D w skórze jest głównym jej źródłem dla organizmu i zachodzi pod wpływem promieniowania UV jest to proces konwersji 7-dehydroksycholesterolu do cholekalcyferolu czyli witaminy D3. Następnie witamina D podlega dalszym przemianom w wątrobie i nerkach. Niezbędna do funkcjonowania układu kostnego, ponieważ wspomaga resorpcję wapnia i fosforanów w jelitach oraz konieczna do transportu wapnia. Ponadto wpływa na gospodarowanie fosforanami w nerkach, wzmacnia system immunologiczny oraz wpływa na wydzielanie parathormonu wytwarzanego przez gruczoły przytarczyczne. Witamina D jest witaminą o charakterze hormonalnym i wykazuje działanie podobne do hormonów steroidowych. Niedobór witaminy D jest bardzo niebezpieczny, może wystąpić z powodu zaburzonego wchłaniania tłuszczów, małej ilości kwasów żółciowych. Objawem niedoboru witaminy D u niemowląt i dzieci jest krzywica, natomiast u kobiety w ciąży i karmiących odwapnienie, rozmiękczenie kości tzw. osteomalacja. W przypadku osób starszych niedobór witaminy D może prowadzić do osteoporozy. W celu zapobiegania możliwym D. Witamina D w produktach spożywczych występuje w małych ilościach. Źródła witaminy D2 w diecie roślinnej są drożdże i grzyby. Należy zwrócić uwagę na fakt, że wraz z wiekiem maleje zdolność skóry do syntezy witaminy D3
KARETONOIDY
Karotenoidy to barwniki pochodzenia roślinnego do których zaliczamy: alfa i beta-karoten, likopen, fitoten, fitofluen, astaksantyna, zeaksantyna, alfa i beta-kryptoksantyna, retinol. Karotenoidy należą do prekursorów witaminy A i stanowią jej główne źródło w diecie, ponadto karetonoidy to silne antyoksydanty wykazujące właściwości foto-protekcyjne.
Wyróżniamy następujące karetonoidy:
beta-karoten pomaga w walce z wolnymi rodnikami oraz służy do aktywacji prowitaminy A. W badaniach wykazano, że w fibroblastach beta-karoten może skutecznie spowolnić mutacje mitochondrialnego DNA powstałe po naświetlaniu promieniami UV. Źródłami beta-karotenu w diecie roślinnej są żółte i czerwone warzywa oraz owoce ponadto ciemnozielone warzywa liściaste tj. marchew, słodkie ziemniaki, dynia, pietruszka naciowa, szpinak, papryka, brokuł, morela, mango, papaja, pomidor.
Likopen wykazuje udowodnione działanie przeciwnowotworowe. Źródłami likopenu w diecie roślinnej są czerwone owoce i warzywa tj. pomidor, arbuz, papaja. Ponadto likopen również wykazuje zdolności foto-protekcyjne tzn. po ekspozycji na promieniowanie UV substancja ulega intensywniejszemu rozpadowi niż beta-karoten wskazuje to na istotną rolę likopenu w zmniejszaniu stresu oksydacyjnego w tkankach. Przyswajalność likopenu zwiększa się pod wpływem obróbki termicznej oraz w obecności tłuszczów.
Astaksantyna pełni funkcję ochronną przed promieniowaniem UV oraz wykazuje silny potencjał biologiczny tzn. zapobiega niekorzystnym zmianom w aktywności peroksydazy glutationowej i dysmutazy poandtlekowej wywołanej promieniowaniem UV. Źródłami astaksantyny w diecie roślinnej są drożdże oraz glony.
Retinol jest substancją rozpuszczalną w tłuszczach posiadającą dwa aktywne metabolity: retinaldehyd wpływa na procesy widzenia oraz retinol, który jest odpowiedzialny za prawidłowe działanie organizmu i nie syntetyzowany przez organizm ludzi. Witamina A jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i różnicowania keratynocytów. Niedobór objawia się suchą, zrogowaciałą i łuszczącą się skórą oraz paznokciami i włosami podatnymi na złamania. Głównymi źródła witaminy A w diecie konwencjonalnej są produkty pochodzenia zwierzęcego, natomiast w przypadku diety roślinnej pozbawionej produktów pochodzenia zwierzęcego źródłem witaminy A są karetonoidy – głównie beta-karoten, które są prekursorami witaminy A i ulegają procesowi konwertowania do aktywnej formy w organizmie. Źródłem witaminy A w diecie roślinnej są marchew, papryka, dynia, bataty, brokuły, kabaczek, pomidory, pomarańcze, brzoskwinie.
POLIFENOLE
Polifenole to grupa związków chemicznych o silnym działaniu antyoksydacyjnym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad mechanizmem działania polifenoli gdzie dowiedziono, że związki te mają zdolność obniżania stresu oksydacyjnego, dzięki czemu chronią DNA przed uszkodzeniem. Polifenole wykazują również zdolność ochronną przed szkodliwym promieniowaniem. Głównymi źródłami polifenoli w diecie roślinnej są: owoce, warzywa, wino, kakao, herbata. Należy pamiętać, że obróbka termiczna obniża zawartość polifenoli w produktach.
Pośród polifenoli wyróżniamy m.in.:
Resweratol jest polifenolem o silnym działaniu przeciwutleniającym, przeciwnowotworowym i udowodnionej prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Głównymi źródłami w diecie roślinnej są czerwone winogrona oraz czerwone wino.
Katechin i flawonol to polifenole zawarte w zielonej herbacie. Wykazują działanie przeciwstarzeniowe, przeciwzapalne.
KOENZYM Q10
Koenzym Q10 inaczej ubichinon jest to endogennym związkiem witaminopodobnym rozpuszczalnym w tłuszczach. Ubichinon znajduje się w większości komórek eukariotycznych i jako składnik łańcucha transportu elektrów bierze udział w procesie wytwarzania ATP w procesie oddychania komórkowego. Koenzym Q10 jest silnym przeciwutleniaczem. Głównymi źródłami w diecie roślinnej są pełnoziarniste produkty. Należy pamiętać że ubichinon jest lepiej wchłaniany przez organizm kiedy jest w spożyciu wraz z tłuszczami.
NIEZBĘDNE NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE/NNKT
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe/NNKT inaczej Kwasy tłuszczowe egzogenne lub kwasy niezbędne to grupa kwasów tłuszczowych, które nie mogą być syntetyzowane w organizmie ludzkim i muszą być dostarczane w pożywieniu, w przeciwieństwie do kwasów endogennych. Niedobór NNKT może doprowadzić do zaburzeń chorobowych, ponieważ kwasy tłuszczowe egzogenne wspomagają pracę serca i układu krwionośnego. Działają przeciwzakrzepowo i antyateromatycznie tzn. obniżają stężenie trójglicerydów oraz cholesterolu, ponadto wykazują działanie hipotensyjnie tzn. obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Kwasy tłuszczowe egzogenne zapobiegają zawałowi serca, powstawaniu blaszek miażdżycowych, a także chronią przed udarem mózgu. Badania wykazały, że NNKT przyczyniają się do zapobiegania rozwoju nowotworów oraz zmniejszenia ryzyka powstawania przerzutów nowotworowych, zwiększają odporność organizmu i obniżają jego podatność na infekcje, również są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego, ponieważ wspomagają wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego – zapobieganie osteoporozie. Wyróżniamy jednonienasycone i wielonienasycone kwasy tłuszczowe egzogenne. Kwasy jednonienasycone to przede wszystkim kwas oleinowy, natomiast wielonienasycone kwasy tłuszczowe obejmują grupy kwasów omega-3 i omega-6. Kwasy omega-3 to przede wszystkim kwas alfa-linolenowy tzn. prekursor kwasów DHA i EPA. Kwas DHA wchodzi w skład struktury mózgu, wspomaga funkcjonowanie siatkówki oka oraz plemników. Wśród kwasów omega-6 wyróżniamy kwas linolowy przekształcany następnie w kwas arachidonowy, który w połączeniu z kwasem eikozapentaenowym tworzy hormony tkankowe. Źródłami NNKT w diecie roślinnej są oleje, oliwa, algi, chia.
DIETA ROŚLINNA SPRZYMIERZEŃCEM W WALCE STARZENIEM SIĘ
Wyniki badań naukowych dowodzą, że to co spożywamy może mieć istotny wpływ na przebieg starzenia się. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wyraźnie wzrosło zainteresowanie dietą roślinną, które spowodowane jest przede wszystkim pojawianiem się coraz większej ilości informacji na temat korzyściach zdrowotnych płynących ze stosowania diety roślinnej. Najprościej zdefiniować dietę roślinną jako odżywianie się oparte na produktach pochodzenia roślinnego, a unikanie produktów odzwierzęcych i wysoko przetworzonych. Dieta roślinna to dieta opierająca się na pokarmach otrzymywanych z roślin tzn. warzywach, owocach, pełnych ziarnach, orzechach, nasionach oraz roślinach strączkowych, dlatego wszystkie typy diet – wegańska, wegetariańska itp., składające się z pełnowartościowych produktów pochodzenia roślinnego przyjmuje się w jako dietę opartą na produktach roślinnych. Istotnym faktem jest, że aby dieta roślinna wpływała korzystnie na stan zdrowia i przeciwdziałała procesom starzenia się organizmu musi być złożona zarówno z produktów roślinnych, jak również żywności nie przetworzonej. Dieta roślinna zaleca unikanie spożywania produktów rafinowanych tj. oleje rafinowane, białe pieczywo, dodatki do żywności itp. Osobom będącym na diecie roślinnej zaleca się suplementację witaminą B12, DHA oraz witaminą D.
Właściwie zbilansowana dieta roślinna składająca się z warzyw, owoców, nasion, strączków i zbóż oraz higieniczny tryb życia wpływają korzystnie na opóźnienie procesu starzenia się organizmu. Dieta roślinna jest dietą bogatą w antyoksydanty, które niwelują zarówno destrukcyjne działanie stresu oksydacyjnego jak również wpływają korzystnie na długość telomerów i aktywność telomerazy. W badaniu pilotażowym przeprowadzonych przez dr Ornish i współpracownicy wykazano, że zmiana stylu życia ma wpływa zarówno na aktywność telomerozy, jak i długość telomerów. W przypadku osób będących 5 lat na zmodyfikowanej diecie bogatej w warzywa i owoce, białka pochodzenia roślinnego i nieprzetworzone zboża, przy założeniu obniżenia zawartości tłuszczu w spożywanych produktach do 10% i rafinowanych cukrów oraz o umiarkowanej aktywności fizycznej nie wykazano skrócenia się telomerów w porównaniu z pacjentami odżywiającymi się w sposób konwencjonalny (5) Kolejnym dowodem korzystnego wpływu diety roślinnej jako prewencji anti-age jest potwierdzony badaniami wpływ podaży witaminy C i E na długość telomerów z którą są ściśle skorelowane. W badaniu przeprowadzonym przez Richards i współpracownicy na grupie kobiet 2160 w przedziale wiekowym 18-79 lat wykazano, że kobiety z wyższą zawartością witaminy D we krwi odznaczały się dłuższymi telomerami w leukocytach (6). Ponadto związki polifenolowe ze względu na właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne oraz przeciwnowotworowe wykazują istotne znaczenie w zapobieganiu skracania telomerów. Bobrowska-Korczak i współpracownicy stwierdza, że styl życia, a szczególnie sposób odżywiania się w tym poszczególne składniki żywności, w istotny sposób wpływają na długość telomerów, jak również aktywność telomerazy, mogą spowalniać proces starzenia się organizmu oraz przyczyniać się do zapobiegania występowaniu chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia czy nowotwory (7).
PODSUMOWANIE
Starzenie się organizmu jest procesem ciągłym i wieloczynnikowym, który przebiega dychotomicznie, zarówno pod postacią naturalnego i nieuniknionego starzenia się fizjologicznego oraz starzenia pod wpływem czynników zewnętrznych. Proces starzenia się dotyka cały organizm i tylko takie podejście może przynieść wymierne efekty anti-age. Zbilansowana dieta roślinna, spersonalizowana przez lekarza prowadzącego suplementacja poprzedzona wcześniejszymi badaniami, higieniczny tryb życia, unikanie stresu, właściwa pielęgnacja skóry oraz umiarkowana aktywność fizyczna są wzajemnie przenikającymi się elementami prewencji przeciwstarzeniowej i odgrywają bardzo ważną rolę w przebiegu procesu starzenia się.
Piśmiennictwo:
1. Pisula M., Placek W., Dieta w chorobach skóry, Czalej, Lublin ,2015,216-217
2. Bobrowska-Korczak B., Skrajnowska D., Tokarz A., Telomery, aktywność telomerazy a dieta, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, Ptfam, Warszawa, [2017/NR.1];17
3. Wyro D. Starzenie sie skóry – aspekty genetyczne, fizjologiczne i patomorfologiczne Academy of Aesthetic and Anti-Aging Medicine Tom: 2, Zeszyt: 8, Strony: 52-62
4. Pisula M., Placek W., Dieta w chorobach skóry, Czalej, Lublin ,2015,218
5. Ornish D., Lin J. Daubenmier J., Weidner G., Epel E., Kemp C., Magbanua MJ., Marlin R., Yglecias L., Carroll PR., Blackburn EH., Increased telomerase activity and comprehensive lifestyle changes: a pilot stud, Lancet Oncol. 2008:9:1048-57
6. Richards JB., Valdes AM., Gardner JP., Paximadas D., Kimura M., Nessa A., Lu X., Surdulescu GL., Swaminathan R., Spector TD., Aviv A.,: Higher serum vitamin D concentration are associated with longer leucocyte telomere length in women. Am. J. Clin. Natr. 2007:86(5)1420-1425,
7. Bobrowska-Korczak B., Skrajnowska D., Tokarz A., Telomery, aktywność telomerazy a dieta, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, Ptfam, Warszawa, [2017/NR.1];22